Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ni Türkiye ile bütünleştirecek ve kalkındıracak olan bu dev projenin lafı edildikten sonra halkın gündeminden hiç düşmedi. Ancak bu proje iktidarların gündemine sadece seçim zamanlarında giriverdi. Gerçekleştirilip bitirilemeyen bu proje halkın gözünde bir “uyutma ve aldatma” projesi niteliğini kazandı zamanla. Daha açık bir ifadeyle bu proje artık halk için bir hikaye, bir masal durumuna geldi.
Son yıllarda GAP yine halkın gündemine oturuvermiş durumda. Bu kez bir farkla: Gerçekleşme yolunda yol alma ile. Atatürk’ün ileri fikriyle ortaya atılan bu proje Erdoğan kalkınma hamleleri ile yaşama geçiriliyor. Türkiye GAP’ı ve Kanal İstanbul Projelerini birlikte tamamlamak istiyor. Halk da bunu istiyor. Şimdi projenin kapsamına ve hayat hikayesine biraz bakalım.
Cumhuriyet tarihinin en büyük yatırımı olarak kabul edilen Adıyaman, Batman, Gaziantep, Diyarbakır, Mardin, Kilis, Siirt, Şırnak ve Şanlıurfa illerini kapsayan projenin toplam alanı 75.193 km2 olup Türkiye yüzölçümünün yüzde 9.7’si, sulanabilir alanlarımızın da yüzde 21.4’nü kapsamaktadır.
Türkiye’yi yaşamsal değerde etkileyecek olan bu projenin geçmişine biraz bakalım.
Bu projenin tarihi geçmişi 1936 yıllarına dayanmaktadır. Projeyle ilgili ilgili ilk çalışmalar bizzat Mustafa Kemal’in emriyle Elektrik İşleri Etüt Dairesi tarafından Keban ve Kemaliye’de, 1945’te Dicle Nehri üzerinde kurulan akım gözlem istasyonları ile veriler elde edilmeye başlanmıştır. Daha sonra 1961 yılında da Fırat Planlama Amirliği’nin kurulmasıyla bölgede ilk adımlar atılmaya başlanmıştır.
1989 yılında projede bir başka aşamaya geçilmiştir. GAP Master Planı hazırlanarak kapsamı genişletilmiş Fırat ve Dicle Nehirleri üzerinde baraj, hidroelektrik santralleri ile sulama projelerinin yanı sıra kentsel ve kırsal altyapı, ulaşım, sanayi, eğitim, sağlık, konut, turizm ve diğer sektörleri de içine alan yani yörenin sosyo – ekonomik kalkınmasını hedefleyen çok sektörlü bir entegre bölgesel kalkınma projesi haline getirilmiştir.
GAP’ın Amacı
Bölgeler arası gelişmişlik farkını azaltmak için hazırlanan Güneydoğu Anadolu Projesi, 1989 yılında uygulanmaya başlanmış 2005 yılında bitirilmesi planlanmıştır. Toplam 9 ili kapsayan 75.193 km²’lik alanda uygulanan proje başta elektrik üretimi olmak üzere sulama ile senede iki ürün alabilmeyi, hayvancılığı ve bunlara dayalı sanayileri geliştirmeyi hedeflenmiştir. Ancak uygulamada hidroelektrik santrallerinin büyük bir kısmı tamamlanan projenin elektrik üretimiyle ilgili olan kısımları büyük ölçüde tamamlanmış, başta sulama olmak üzere diğer bölümleri en önemlisi mali sorunlar olmak üzere çeşitli sebeplerden dolayı tamamlanamamıştır. Projenin kapsamı daha da genişletilerek 2023 yılında tamamlanması öngörülmüştür.
Proje, Fırat ve Dicle Havzalarındaki hidroelektrik enerji ve sulama projeleri önderliğinde kırsal ve kentsel kalkınma, ulaşım, sanayi, eğitim, sağlık, bayındırlık, turizm ve diğer sektörlerdeki yatırımları kapsamaktadır. Projenin asıl hedefi bölge insanının hayat seviyesini artırarak Türkiye’nin diğer bölgeleri ile arasındaki gelişmişlik düzeyi farkının kapatılmasıdır. Sulu tarıma geçildikten sonra elde edilecek sermaye birikiminin tarla içi hizmetlere aktarılarak çiftçilerin de projeye finansal olarak katılması sağlanacak ve bu da tarla içinde yapılacak işler için devlet bütçesinden yapılacak harcamaları azaltacaktır.
Başlangıçta 2005 sonra da 2010 yılında bitirilmesi planlanan GAP’ın büyük bir kısmının tamamlanamamasından dolayı Mayıs 2008’de Diyarbakır’da GAP Eylem Planı (2008 – 2012) açıklanmıştır.
Sulama projelerinin önemli bir kısmı olan Şanlıurfa tünelleri 1994 yılında tamamlanarak Atatürk Barajı’nın suları Harran (Altınbaşak) Ovası’na ulaştırılarak bölgede sulama başlamıştır.
Sıra Mardin bölümünde bitirilecek olan kısmına gelmiştir.
Proje hayata geçirildiğinde sadece Mardin bölümünde aşağıdaki alanlar suya kavuşacaktır.
Mardin – Ceylanpınar (Yukarı Harran) Sulaması yani 13.455 ha.
Mardin – Ceylanpınar Pompaj Sulaması 111.939
Nusaybin – Cizre – İdil Sulaması 89.000
Nusaybin – Cizre – İdil Sulaması 32.000
Evet geçmişine bakıldığı zaman bir devlet projesi ve cumhuriyetle neredeyse yaşıt olan büyük bir proje karşımıza çıkmaktadır. Diyebiliriz ki, bu projenin hayat bulmasıyla sadece güneydoğu bölgesi kalkınmayacak aynı zamanda cumhuriyet de kalkınacaktır. Her ne kadar bu proje ile bölgenin sosyo-ekonomik sorunlarının çözüm bulacağı deniliyorsa da bana göre bölgemiz siyaseten de anarşik bir süreci geride bırakarak huzura kavuşacaktır.
GAP Projesi bölge insanı için hep hayal olarak nitelendirilmiştir. Gelen her iktidar bunun gerçekleşmesi için halktan oylar istemiş, programlarına aldıklarına dair seçim propagandası malzemesi olarak da kullandıkları hafızalarda. Bugüne kadar ne yazık ki hiçbir iktidar döneminde bitirilemedi. 1994 yılında Urfa Ovasında bir kısmı tamamlandı ancak Mardin kısmı hep kaldı.
Son iki yıldır AK Parti iktidarının Mardin’in Derik ve Kızıltepe Ovalarını su ile buluşturmaya önem verdiğini, bunun için ödenekler ayırdığını somut olarak yapılan çalışmalardan anlıyoruz. Bu gibi projelerin somut bir hal alması evet devlet projesi ama sonuçta bu işin takipçiliği de duyarlı siyasetçilere de düşmektedir. AK Parti Mardin Milletvekili Sayın Cengiz Demirkaya’nın bu konudaki duyarlılığı, çabası ve girişimleri takdire değer. Sayın Demirkaya’nın özellikle bu konudaki çalışmalarını takip etmekteyim.
Fakat yıllardır verilen sözleri hiçbir iktidar partisi yerine getirmedi ne yazık ki, üstelik her iktidar döneminde ödenekler ayrılmasına rağmen. Mardin halkının bir kısmı geçmişten gelen deneyimle bu projenin gerçekleşmeyeceğini düşünüyor. Gerçekleşse bile yıllar alır diye bir inanca sahip. Bu noktada AK Parti iktidarının yapmaya çalıştığı hatta yaptıklarına bile inanmak istemiyor! Sanırım bu kesim tamamlanırsa ancak inanır.
Bütün bunlara rağmen gerçek olan bir şey var ki, Şanlıurfa’dan gelen kanal Derik Üçyol mevkiinde Bedrasê Köyüne varmış ve bu kanaldan kanaletler yeraltına borular gömülmek üzere kazılmış, borular döşenmektedir. Ayrıca Derik’e bağlı Kızıla Xerabe köyünün bulunduğu kısım gölet oluşturmak üzere boşaltılmış durumda. Bu hafta bizzat gidip bunları yerinde gördüm. Tabiri caizse hummalı çalışmalar devam etmektedir.
Tabi bütün bu gelişmeler çiftçileri heyecanlandırıyor, sevindiriyor, bununla beraber DEDAŞ zulmünden ne zaman kurtulacağını da düşünüyor. Bütün beklenti ve talepler bu projenin bu sefer kesinlikle bitirilmesi yönünde. Bu işte Cumhurbaşkanı Sayın Erdoğan’ın bulunduğu konum belirleyici olacaktır.
Not: AK Parti Mardin Milletvekili Sayın Cengiz Demirkaya’yı GAP ile ilgili basın açıklaması yapmaya davet ediyorum.
Saygıyla…